کرمانجی یا ‏kurmanci‏ یکی از گویش های اصلی کردی است. برخی منابع از گویش سورانی با نام »کرمانجی جنوبی« یاد می کنند.
کرمانجی سرشتی قدیمی تر و اصلی تر را نسبت به دیگر گویش های کردی حفظ کرده چرا که دیگر گویش های کردی به خاطر نفوذ دراز مدت فارسی و گورانیو شاید جذب یکزیرلایهمشخص ایرانی، دستخوش دگرگونی های چشمگیر شده اند. ]۱[
فهم زبان گویشوران کرمانجی و سورانی برای یک دیگر در ابتدا کمی مشکل است اما پس از مدتی قادر به برقراری ارتباط با هم خواهند بود . ]۲[
گستره
کرمانجی در سرتاسر کردستان ترکیهو کردستان  سوریه، بخشی از کردستان عراق، استان آذربایجان  غربیدر شهرستان های ارومیه، خوی، ماکو، چالدرانتکلم می شود. همچنین در شمال شرق ایران و در استان های خراسان شمالیو خراسان رضویگویش غالب در شهرستان های بجنورد، اسفراین، قوچان، شیروان، کلات نادری و "مانه و سملقان"، کرمانجی است. ]۳[کرمانجی در شهرستان های درگز، چناران و فاروج با در اختیار داشتن درصدی بالا، زبان دوم است. ]۴[با توجه به مهاجرت های گستره از سایر شهرهای کرد زبان شمال خراسان به مشهد شمار کرمانج های ساکن در مشهد قابل توجه است ]۵[. در روستاهایی در شهرستان رودباراستان گیلانبه ویژه در بخش عمارلو که شامل دو بخش میباشد که عمده ساکنان بخش خورگام که شامل روستاهای بره سر چها محل جلالده برارودوبیش از یکصد پارچه ابادی و روستا به زبان کرماجی صحبت میکنندپیرکوهو کرماکودوسالدیه عمارلوو برخی روستاهای سیاهکلو نیز در قسمت های کردنشین ارمنستانو ترکمنستانو استان های کلباژارو زنگلاندر جمهوری آذربایجانبه کردی کرمانجی تکلم می شود. بیشتر کردهای ساکن اروپا به زبان کرمانجی تکلم می کنند. کرمانجی با آنکه از لهجه های مختلفی تشکیل شده است ولی لهجه مرجع و کتابی )معیار( آن به لهجه جزیری در کردستان ترکیه شبیه است که از زمان های دور شاعران و نویسندگانی مانند احمد خانی، ملای جزیری، فقی تیران، ماموستا جیگر خوین و علی حریری آثار ارزشمندی را خلق کرده اند.
شرانی،شاقی}شکاکی{،موصولانلو،زاخورانیوصربیانیو شاهیندژو بعضی از روستاهای شهرستان هشترودو ماه نشاندر آذربایجان شرقیبه این گویش سخن می گویند.این فقط گوشه ای از مناطقی بود که در آن کرمانجی مرسوم است ** در مناطق دیگری مثل منطقه اوریاددرحوالی میانه و در روستاهای هشترود و شهرستان پری در آذربایجان شرقی نیز تا چند سال پیش مردم آنجا پوشش کرمانجی داشتند و به این گویش سخن می گفتند که به تدریج و به علل خاص زبان خود را کنار گذاشته وروستای علی زینل ترکی صحبت کردند گرچه هنوز زبان کرمانجی در پیرمردان و پیرزنان آن نواحی استفاده می شود.* در خراسان بزرگ نیز کرمانجی در مناطق شمالی آن، شمال خطی که مشهدرا به بجنورداتصال می‏‏دهد و به مرز ترکمنستانمحدود می شود، تکلم می شود. ساکنین برخی روستاهای ترکمنستانکه هم مرز با ایران هستند مانند روستای فیروزهنیز به این زبان تکلم می کنند.
در اطراف شهرستان خلخال واقع در استان اردبیل نیز روستاهایی به زبان کرمانجی تکلم می کنند که از شمال به جنوب عبارتند از: میل آغاردان، بلوکانلو، مصطفی لو، پیر انلو، چملوگبین، اوجغاز، مورستان، کلستان علیا، حاجی آباد، کلستان سفلی، لنبر، نواشنق، آقبلاغ کرد، غفور آباد، کالار، چلنبر، داودخانی، خداقلی قشلاق و دلیلر وروستایی جعفرآباد که در جنوب شهرستان خلخال ودر حد فاصل استان اردبیل ، زنجان قراردارد به زبان کرمانجی اصیل که کمتر مورد تحریف قرار گرفته صحبت می کنند . ]۶[
بیش از دو سوم از کردزبانان جهان به گویش کرمانجی تکلم می کنند.